گشتی در گلشن راز (اثری از شیخ محمود شبستری) (۶)
شیخ محمود شبستری
( ۶۸۷ ق ـ )
گلشن راز
گشتی
از
شین میم شین
۱
چه شک داری در آن، کاین چون خیال است
که با وحدت دویی عین محال است.
معنی تحت اللفظی:
اگر شک داشته باشی در اینکه دوئالیسم در مونیسم خیالی بیش نیست و محال است،
(یعنی دوئآلیسم با مونیسم ناسازگار است)
باید بگویم:
عدم مانند هستی بود یکتا
همه کثرت ز نسبت گشت پیدا
معنی تحت اللفظی:
نیستی هم بسان هستی واحد بود.
کثرت از نسبت پدید آمده است.
۲
ظهورِ اختلاف و کثرتِ شان
شده پیدا ز بوقلمونِ امکان
معنی تحت اللفظی:
دلیل پیدایش تفاوت و کثرت
بوقلمون صفتی امکان است.
بوقلمون صفت
به کسی اطلاق می شود که فاقد اصولیت (پرنسیپ، انضباط نظری) باشد.
مرتب رنگ و موضع و نظر و عمل عوض کند.
یعنی
برای حقیقت و برای عینیت حقیقت
وقعی نمی نهد.
انتون چخوف
قصه رئالیستی ـ انتقادی زیبایی در این زمینه دارد:
بوقلمون صفت
چخوف
اچومه‌لف
افسر پلیس،
شنل نو به‌دوش و بقچه‌بسته‌ای به‌دست از میدان بازار می‌گذشت.
پشت سرش پاسبانی با موی حنایی رنگ،
غربیلی پر از انگور فرنگی مصادره شده به دست،
قدم برمی‌داشت.
۳
وجودِ هر یکی چون بود واحد
به وحدانیّت حقّ گشت شاهد
معنی تحت اللفظی:
چون هستی و نیستی واحد بودند، دلیلی بر وحدانیت حق گشتند.
یعنی
بر وحدانیت حق شهادت دادند.
ادامه دارد.
