خود آموز خود اندیشی (۱۲۲۱ )
شین میم شین
بوستان
باب سوم
در عشق و مستی و شور
حکایت یازدهم
(دکتر حسین رزمجو، «بوستان سعدی»، ص ۸۹ ـ ۹۰)
ما به سوی آنچه دانش زمانه مان نموده، می رویم
چرا اهل معنی به دین نگروند
که ابدال در آب و آتش روند
معنی تحت اللفظی:
معنی گرایان
با مشاهده بندگان نیک خدا که بر روی آب و آتش می روند، طبیعی است که متدین شوند.
سعدی
در این بیت شعر
دیالک تیک فرم و محتوا
را
به صورت دیالک تیک صورت و معنا بسط و تعمیم می دهد
و
ضمنا
بشریت را به اهل صورت و اهل معنا طبقه بندی می کند.
منظور سعدی از اهل صورت، ظاهربینان و از اهل معنا، ذات بینان.
سعدی
در این بیت شعر،
دلیل گرویدن اهل معنی به دین را مشاهده در آب و آتش رفتن ابدال می داند.
اگر ابدال در آب و آتش نمی رفتند، کسی به دین روی نمی آورد.
چرا اهل معنی باید برای پذیرش دین به خرافه نیاز داشته باشند؟
آتش و آب که چیزهای خیالی و بی خاصیت نیستند.
در آب و آتش رفتن اگر در قصص و افسانه ها بیان می شود، محصول ذهن خلاق و خردستیز انسانی است، نه نتیجه آزمون و آزمایش.
هیچ تجربه زنده نمی تواند منکر خواص آب و آتش باشد.
سعدی به جای انکار خواص چیزها، پدیده ها و سیستم ها بهتر است، خواننده خود را به کشف و شناخت آنها ترغیب کند.
انسان با شناخت قانونمندی های آب و آتش می تواند به استفاده معقول و ثمربخش از آنها بپردازد:
از آب برای گرفتن نیروی برق، برای آرد کردن غلات خود، برای کشتن آتش، برای آبیاری کشتزارهای خود، برای کندن خندق و جلوگیری از حملات اقوام مهاجم و غیره استفاده کند.
از آتش هم به همین سان.
انکار قانونمندی های هستی به معنی کور و کودن کردن خواننده خویش است.
به معنی خلع سلاح مادی و فکری و فنی او ست.
ادامه دارد.
