دایرة المعارف روشنگری

پروفسور دکتر گونتر کروبر

(۱۹۳۳ ـ ۲۰۱۲)

برگردان

شین میم شین

ث

نتایج حاصل از پیشرفت علوم برای دترمینیسم

• نتیجه حاصل از پیشرفت علوم برای مسئله دترمینیسم به شرح زیر بوده است:

۱

• شیوه توضیح مسائل بر مبنای علل و قوانین طبیعی، درشیوه توضیح بر مبنای علل و قوانین مکانیکی خلاصه می شود.

۲

رنه دکارت

(۱۵۹۶ ـ ۱۶۵۰)

فیلسوف

ریاضی دان

عالم علوم طبیعی

از مؤسسین راسیونالیسم مدرن عصر جدید آغازین

تفکر راسیونالیستی او را کارتزیانیسم نیز می نامند.

• دکارت نه فقط پدیده های فیزیکی، بلکه همچنین پدیده های بیولوژیکی را به عنوان پدیده هائی قلمداد می کند که از تعین مندی مکانیکی ـ علی برخوردارند.

۳

• دکارت تنها برای روح و شعور لیاقت دست زدن به عمل واقعی قائل می شود.

۴

• فیزیک دکارت اصولا دترمینیستی بود.
• متافیزیک او اما ایندترمینیستی (ضد دترمینیستی) بود.

۵

• ماتریالیست های فرانسوی در قرن هجدهم به پیروی از دکارت با هر نوع تصور ایندترمینیسم (دترمینیسم ستیزی) قاطعانه قطع رابطه می کنند:

الف

• آنها حتی عوارض روانی را به کمک اصول مکانیکی توضیح می دهند.

ب

ژولیان لامتری

(۱۷۰۹ ـ ۱۷۵۱)

پزشک

فیلسوف

پیگیرترین ماتریالیست عصر روشنگری

آثار:

«قصه های طبیعت روح» (۱۷۴۵)

«انسان به مثابه ماشین» (۱۷۴۷)

• به نظر آنها انسان عبارت است از یک مکانیسم بغرنج، یک ماشین که تابع اصول مکانیکی است.
• (لامتری)

پ

پیر سیمون لاپلاس

(۱۷۴۹ ـ ۱۸۲۷)

ریاضی دان

ستاره شناس فرنسوی

صاحب نظر در زمینه تئوری احتمالات

• درنگرش ماتریالیست های فرانسوی، که افکارشان اصولا ماتریالیستی و درست، اما یکجانبه و متناسب با سطح معین پیشرفت علمی آن زمان، سهل انگارانه اند، با گذشت زمان دترمینیسم مکانیکی عمومی غالب می آید.
• دیو لاپلاس را می توان مثال بارزی برای آن دانست که از مکانیک به عاریه گرفته شده است:

۱

• دیو لاپلاس موجود هوشمندی است که در یک لحظه معین، بر کلیه نیروهای مؤثر طبیعی و بر خواص همه اجسام جهان واقف و قادر به تجزیه و تحلیل آنها ست.

(پیشفرم هوش مصنوعی است.

مترجم)

۲

• دیو لاپلاس می تواند حرکت غول آساترین جسم جهانی را همانند حرکت یک اتم، در فرمولی واحد خلاصه کند و می تواند از چند و چون فعلی کاینات، بر اساس قوانین علم مکانیک، اصولا به محاسبه کلیه شرایط و حالات گذشته و آینده نایل آید.

ت

پل هنری تیری د هولباخ

(۱۷۲۳ ـ ۱۷۸۹)

ز متفکران رادیکال قرن هجدهم

از همکاران دیده رو و دآلمبر

از مؤلفین دایرة المعارف (۳۵ جلدی)

آته ئیست

دترمینیست

ماتریالیست.

• هولباخ می نویسد:
• «دیو لاپلاس ماهیتا مبتنی است بردترمینیسم مکانیکی، که بنا بر آن، طبیعت زنجیر واحد ناگسستنی از حلقه های علی (علتی ـ معلولی) است که به طور ضرور در پیوند با یکدیگر قرار دارند.»

ج

• نقش تاریخی مثبت دترمینیسم مکانیکی در این است که آن همراه با علوم زمان خود به مبارزه اصولی بر ضد کلیه تفاسیر تئولوژیکی ـ تله ئولوژیکی (فقهی ـ غائی) طبیعت می پردازد و در مقابل آنها، به دفاع از نقش فهم شناسنده بشری، دانش تجربی و قدرت علم بر می خیزد و بدین طریق به شالوده جهان بینانه و متدئولوژیکی دستاوردهای بعدی علوم طبیعی مبدل می گردد.

ح

• انگلس می نویسد:
• «فلاسفه آن زمان ـ از اسپینوزا تا ماتریالیست های فرانسوی ـ می توانند افتخار کنند که علیرغم سطح نازل رشد علوم طبیعی، دچار گمراهی نشده اند و بر این نکته پا فشرده اند، که جهان را باید با توجه به خود جهان توضیح داد و جزئیات امور را به عهده علوم طبیعی فردا گذاشت.»
• (مارکس و انگلس، «کلیات»، جلد ۲۰، ص ۳۱۵)

ادامه دارد.