پروفسور دکتر مانفرد بور

برگردان

شین میم شین

۱

· پانته ئیسم در واقع به معنی آموزه همه خدائی است.

۲

· پانته ئیسم نامی است برای جهان بینی ئی که منکر تفاوت ماهوی میان خدا و جهان است و مدعی انطباق به نحوی از انحای خدا و جهان است.

۳

· چون هر پانته ئیسمی به نحوی از انحا وحدت جهان را به مثابه تعین اساسی واقعیت می داند و تنوع آن را ناشی از این وحدت قلمداد می کند، پس هر جهان بینی پانته ئیستی در عین حال فرمی از مونیسم است.

۴

· ما باید میان پانته ئیسم ایدئالیستی و پانته ئیسم ماتریالیستی تفاوت بگذاریم:

الف

پانته ئیسم ایدئالیستی

۱

· پانته ئیسم ایدئالیستی جهان را ناشی از خدا می داند و خدا را به مثابه وحدت کلی، کل، روح مطلق، اراده مطلق و غیره قلمداد می کند.

۲

· آنسان که جهان در تنوعش، اگرهم خود خدا نباشد، ولی سرآغاز الهی پیدا می کند.

۳

· به عبارت روشنتر، پانته ئیسم ایدئالیستی خدا و جهان را نه به طور مطلق، بلکه به طور نسبی یکسان می داند.

۴

· پانته ئیسم ایدئالیستی میان خدا و جهان رابطه ای را (در مقایسه با مذهب مسیحی رابطه محدودی را) حفظ می کند و برای خدا در این رابطه نقش مقدم قایل می شود.

۵

· و لذا پانته ئیسم ایدئالیستی فقط به لحاظ موضعگیری با مذهب تفاوت پیدا می کند.

۶

· پانته ئیسم ایدئالیستی فرمی از تفکر مذهبی است که به فلسفه مزین شده است.

۷

· پانته ئیسم ایدئالیستی در تاریخ فلسفه اکثر اوقات همراه عرفان وارد عرصه شده است.

ب

پانته ئیسم ماتریالیستی

۱

· پانته ئیسم ماتریالیستی خدا و جهان را یکسان تلقی می کند.

۲

· پانته ئیسم ماتریالیستی خدا را تنها به مثابه فرمول جمع برای جهان تلقی می کند و لذا ادعای مذهبی مبتنی بر خلق جهان توسط خدا را از ریشه رد می کند و موضع ضد مذهبی اتخاذ می کند.

۳

· از این رو پانته ئیسم ماتریالیستی پیگیر و قاطع به آته ئیسم می انجامد و به این دلیل است که شوپنهاور پانته ئیسم ماتریالیستی را «آته ئیسم مؤدب» می نامد.

ادامه دارد.